Był ormiańskim księdzem, muzykologiem, kompozytorem, aranżerem, śpiewakiem i chórmistrzem, który jest uważany za założyciela ormiańskiej narodowej szkoły muzycznej. Jest uznawany za jednego z pionierów etnomuzykologii.
Osierocony w młodym wieku, Komitas został zabrany do Etchmiadzin, religijnego centrum Armenii, gdzie otrzymał wykształcenie w Seminarium Gevorgian. Po święceniach kapłańskich w 1895 r. studiował muzykę na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie. Następnie "wykorzystał swoje zachodnie wykształcenie do zbudowania narodowej tradycji". Zebrał i przepisał ponad 3000 utworów ormiańskiej muzyki ludowej, z których ponad połowa zaginęła, a obecnie zachowało się jedynie około 1200. Oprócz ormiańskich pieśni ludowych interesował się także innymi kulturami i w 1903 roku opublikował pierwszą w historii kolekcję kurdyjskich pieśni ludowych zatytułowaną Kurdish melodies. Jego chór prezentował muzykę ormiańską w wielu europejskich miastach, zdobywając uznanie m.in. Claude'a Debussy'ego. Komitas osiadł w Konstantynopolu w 1910 roku, aby uniknąć złego traktowania przez ultrakonserwatywnych duchownych w Etchmiadzin i przedstawić ormiańską muzykę ludową szerszej publiczności. Został powszechnie przyjęty przez społeczności ormiańskie, a Arshag Chobanian nazwał go "zbawcą muzyki ormiańskiej".[
Podczas ludobójstwa Ormian - wraz z setkami innych ormiańskich intelektualistów - Komitas został aresztowany i deportowany do obozu jenieckiego w kwietniu 1915 roku przez rząd osmański. Wkrótce został zwolniony w niejasnych okolicznościach, a będąc świadkiem masowego okrucieństwa i bezlitosnych masakr innych Ormian przez Turków osmańskich, Komitas przeżył załamanie psychiczne i rozwinął ciężki przypadek zespołu stresu pourazowego (PTSD). Powszechne wrogie środowisko w Konstantynopolu i docierające do niego doniesienia o masowych ormiańskich marszach śmierci i masakrach jeszcze bardziej pogorszyły jego kruchy stan psychiczny. Najpierw został umieszczony w tureckim szpitalu wojskowym do 1919 roku, a następnie przeniesiony do szpitali psychiatrycznych w Paryżu, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia w agonii. Komitas jest powszechnie postrzegany jako męczennik ludobójstwa i został przedstawiony jako jeden z głównych symboli ludobójstwa Ormian w sztuce. Kolekcja dzieł kompozytora Komitasa Vardapeta została wpisana na listę UNESCO Pamięć Świata.
"Dążąc do docenienia muzyki ormiańskiej szerszej publiczności", Komitas przeniósł się do Konstantynopola (dzisiejszego Stambułu), osmańskiej stolicy imperialnej w 1910 roku. "Tam wyszkolił grupę studentów w ormiańskiej melodii i założył chór, który odwiedzał ormiańskie społeczności i wykonywał ludowe kompozycje, które Komitas zaaranżował na czteroczęściowy chór". Założył chór Gusan (Hay gusan od 1912 r.), składający się z dziesiątek muzyków. Mając na celu wykształcenie profesjonalnych muzyków, uczył muzykologii Barsegha Kanachyana, Mihrana Tumacana, Vagharshaka Srvandztiana i innych.
W dniu 24 kwietnia 1915 r., w którym oficjalnie rozpoczęło się ludobójstwo Ormian, został aresztowany i następnego dnia wsadzony do pociągu wraz ze 180 innymi ormiańskimi notablami i wysłany do miasta Çankırı w północnej środkowej Anatolii, w odległości około 480 kilometrów (300 mil). Turecki nacjonalistyczny poeta Mehmet Emin Yurdakul, pisarka Halide Edip i ambasador USA Henry Morgenthau interweniowali u rządu, a na specjalne rozkazy Talata Paszy, Komitas został wysłany z powrotem do stolicy wraz z ośmioma innymi deportowanymi Ormianami.[30] Ormiańska Golgota Grigorisa Balakiana zawiera szczegóły jego deportacji, podczas której Komitas ogromnie cierpiał i został dotknięty traumatyczną nerwicą. W jednym z fragmentów Balakian opowiada, jak:
Im bardziej oddalaliśmy się od cywilizacji, tym bardziej niespokojne były nasze dusze i tym bardziej nasze umysły targał strach. Wydawało nam się, że widzimy bandytów za każdym głazem; hamaki lub kołyski zwisające z każdego drzewa wydawały się linami do szubienicy. Znawca ormiańskich pieśni, niezrównany archimandryta ojciec Komitas, który był w naszym powozie, wydawał się niestabilny psychicznie. Myślał, że drzewa to bandyci w natarciu i ciągle chował głowę pod rąbkiem mojego płaszcza, jak przestraszona kuropatwa. Błagał mnie, abym odmówił za niego błogosławieństwo ["Zbawiciel"] w nadziei, że to go uspokoi.
Jesienią 1916 roku został przewieziony do szpitala w Konstantynopolu, Hôpital de la paix, a następnie w 1919 roku przeniesiony do Paryża, gdzie zmarł w klinice psychiatrycznej w Villejuif w 1935 roku. W następnym roku jego prochy zostały przeniesione do Erewania i pochowane w Panteonie, który został nazwany jego imieniem
W latach 50. jego rękopisy zostały również przeniesione z Paryża do Erewania.
Badarak został po raz pierwszy wydrukowany w 1933 roku w Paryżu i po raz pierwszy nagrany na nośnik cyfrowy w 1988 roku w Erewaniu. Zbierając i publikując tak wiele pieśni ludowych, ocalił dziedzictwo kulturowe zachodniej Armenii, które w przeciwnym razie zniknęłoby z powodu ludobójstwa. Jego utwory zostały opublikowane w Armenii w wydaniu opatrzonym szczegółowymi przypisami przez Roberta Atayana. Ostatnio z archiwów w Erywaniu wydobyto dziewięć pieśni poświęconych niemieckiej poezji, napisanych podczas jego pobytu w Berlinie, w interpretacji sopranistki Hasmik Papian.
Na cześć Komitasa nazwano Państwowe Konserwatorium Muzyczne w Erywaniu. Istnieje również światowej sławy kwartet smyczkowy imienia Komitasa.
W dniu 6 lipca 2008 r., z okazji obchodów 400-lecia Quebec City, w pobliżu Zgromadzenia Narodowego Quebec (legislatura prowincji, ulica Auteuil) odsłonięto brązowe popiersie Komitasa w uznaniu jego wielkiego wkładu w muzykę w ogóle, a w szczególności w ormiańską muzykę popularną i liturgiczną. Wcześniej, granitowy i brązowy pomnik Komitasa został wzniesiony w Detroit w 1981 roku na cześć wielkiego kompozytora i jako przypomnienie tragedii ludobójstwa Ormian.
Pomnik nagrobny Komitasa w Panteonie Komitasa w Erywaniu
We wrześniu 2008 roku, płyta CD Gomidas Songs, śpiewana przez Isabel Bayrakdarian z towarzyszeniem Chamber Players of the Armenian Philharmonic i pianisty Serouja Kradjiana, została wydana przez wytwórnię Nonesuch. Płyta została nominowana do nagrody Grammy w kategorii Najlepsze Nagranie Wokalne. W październiku 2008 roku Bayrakdarian odbyła trasę koncertową po Ameryce Północnej, podczas której wykonała muzykę Komitas, koncertując w Toronto, San Francisco, Orange County, Los Angeles, Vancouver, Bostonie i nowojorskiej Carnegie Hall. Towarzyszyła jej Manitoba Chamber Orchestra pod dyrekcją Anne Manson oraz pianista Serouj Kradjian. Trasa Remembrance Tour była dedykowana ofiarom wszystkich ludobójstw i sponsorowana przez International Institute for Genocide and Human Rights Studies (oddział Zoryan Institute).
Pełne utwory fortepianowe Komitasa zostały nagrane przez Şahana Arzruni w wytwórni Kalan Müzik w 2010 roku i pozostają ostateczną interpretacją tych kompozycji. Wśród innych wykonawców jego muzyki są Evgeny Kissin i Grigory Sokolov.
Od 2018 roku Komitas pojawia się na banknocie 10000 ormiańskich dramów.
Komitas na banknocie 10000 dramów z 2018 roku
W 2019 roku Gurdjief Ensemble zadebiutował w Nowym Jorku, wykonując ludowe pieśni Komitasa na tradycyjnych instrumentach.
Współcześni wykonawcy, tacy jak Rewşan Çeliker i Pervin Chakar, reinterpretują i promują jego zebrane utwory, zapewniając ich ciągłą aktualność
