Veli Kujala yra išskirtinis muzikantas pagal bet kokius standartus, kuriuos galėtumėte pavadinti. Kai jaunystėje pirmą kartą susidūriau su Veliu, žinojau tik tai, kad jis yra puikus klasikinio akordeono žaidėjas, pirmo rango talentas. O berniuk, koks jis muzikantas buvo net ankstyvoje stadijoje! Anksčiau buvau girdėjęs įgudusių akordeonistų, bet Veli buvo virtuozas kaip niekas kitas. Jo muzikavimas buvo daug daugiau nei vikrūs pirštai, pateikiami kaip gražus spalvų sodrumas.
Netrukus Veli iškilo ir kaip kompozitorius, ir čia jo platus spektras tikrai atsiskleidžia. Jis nesivaiko europietiško avangardo vien dėl to, kad taip reikia, bet ir netrokšta tradicionalistų saugaus vakarykščio tonacijos prieglobsčio. Kad jo pirmoji meilė buvo džiazas, matyti iš to, kaip jis sklandžiai kuria muziką, kurios struktūra yra matematiškai tiksliai, tačiau skamba kaip laisva improvizacija. Jis sukasi harmonines progresijas geriausiu minimalistiniu gyslu, skolindamasis ritminių idėjų iš ne Vakarų muzikos sferos.
Akivaizdu, kad Veli negalėjo pasitenkinti tik 12 tonų per oktavą, todėl mikrotoniškumas tapo svarbia jo darbo sudedamąja dalimi ne tik rašant muziką, bet ir jo paties instrumentą: Veli buvo svarbus kuriant ir įgudęs. ketvirčio tonų akordeoną, o muzikos doktorantūrą baigė studijuodamas instrumentą ir jam parašytą šiuolaikinę muziką – didžiąją dalį jos užsakymu.
Paimkime keletą pavyzdžių. „Hyperchromatic Counterpoint“ pasižymi minimalistiniu garso peizažu, apimančiu jo jaunatvišką aistrą džiazui, mikrotonalumą ir Bacho stiliaus kontrapunktą. „CybOrgan“ gyva elektronika perkelia tradicinį vargonų koncertą į naujas sferas, pakeisdama garsą į įdomias naujas dimensijas ir spalvas. Išraiškinga, aprašomoji muzika vystosi įtikinamais posūkiais. Koncertas smuikui „Auseil“ pristato neįprastai galingą ir įkvepiantį pasakojimą, kuris klausytojo galvoje muziką paverčia trileriu. Sekstetas Taz – virtuoziškas kamerinės muzikos kūrinys, reikalaujantis iš atlikėjų ne tik techninio spindesio, bet ir kvėpavimo kartu. Virtuoziškas elementas yra ir keliuose vargonų kūriniuose, kuriuos Veli parašė savo sutuoktinei vargonininkei Susanne Kujala.
Veli įvairovę mato ir tai, kad vien šiuolaikinė muzika yra per siaura jo pomėgiams. Jis yra kelių ansamblių narys, apimantis gamą nuo laisvos improvizacijos iki grynos pramogos. Ir kai Niujorko Metropoliteno operai prireikia pasaulinio lygio akordeonisto, kad būtų reiklus indėlis, jie pasikviečia Velį – kuris iš esmės pavagia pasirodymą savo neįtikėtinu pasirodymu!
Iš kur visa tai? Galbūt ištakos slypi magijos triukuose, kuriais Veli kaip pramoga užsiima nuo vaikystės? Norint pasirodyti kaip magui, reikia neįtikėtino miklumo ir sugebėjimo patraukti žiūrovų dėmesį, kad būtų galima juos nustebinti. Veli Kujala tam turi gabumų ne tik magija, bet ir klasikiniu akordeonu bei kompozitoriumi.-Osmo Tapio Räihälä